How to read a book

Có khi nào bạn đọc xong một cuốn sách và nhận thấy rằng bạn không hiểu gì thậm chí không hề nhớ tí gì về những điều mình vừa đọc? Có hai lý do cho việc này, một là cuốn sách quá rối rắm khó hiểu đến mức bạn không thể nhớ được chữ nào, hai là do việc đọc của bạn hoàn toàn dựa theo cảm tính, bản năng khiến cho việc đọc sách trở nên kém hiệu quả. Trên thực tế, không có quá nhiều sách khó hiểu như được nêu ở lý do đầu tiên, mà việc đọc sách kém hiệu quả thường là hậu quả của nguyên nhân thứ hai, bạn thường đọc theo bản năng mà không hề biết về một cách đọc sách đúng đắn. Vậy cách nào để cái thiện vấn đề trên? Đơn giản thôi, câu trả lời là chúng ta phải học cách đọc sách hiệu quả. Và đó cũng chính là vấn đề mà cuốn sách “Đọc sách như thế nào” (How to Read a Book) muốn đề cập.

Cuốn “Đọc sách như thế nào” được viết lần đầu tiên bởi Mortimer J. Adler vào năm 1940, ông là một triết gia người Mĩ, ngoài ra ông còn là một nhà giáo dục và một tác giả nổi tiếng.  Sau đó hơn ba mươi năm vào năm 1972, ông hợp tác với Charles Van Doren, một tác giả người Mĩ khác, ra mắt bản sửa đổi của cuốn sách. Bản này được thêm vào một số chương lưu ý khi đọc các thể loại sách khác nhau (thơ ca, lịch sử, khoa học hay tiểu thuyết…). Đây cũng chính là bản sách mà chúng ta sẽ cùng tìm hiểu. Sách được Alphabook và NXB Lao động – Xã hội phát hành, với 332 trang có đánh số.

Nội dung:

Sách được chia thành 4 phần chính.

Phần 1: Các phương diện đọc sách.

1.      Đọc sách và nghệ thuật đọc sách

2.      Các cấp độ đọc sách

3.      Cấp độ đọc đầu tiên – Đọc sơ cấp

4.      Cấp độ đọc thứ hai – Đọc kiểm soát

5.      Cách trở thành một độc giả yêu cầu cao

Phần một khái quát những khái niệm cơ bản về việc đọc sách tích cực. Đầu tiên, việc đọc sách cần sự chủ động, trước tới nay mọi người thường có suy nghĩ viết là một việc chủ động, còn đọc thì là một công việc bị động theo sau, suy nghĩ như vậy là đúng nhưng chỉ đúng đối với những đọc giả tầm thấp, bởi những độc giả tầm cao luôn luôn chủ động trong việc đọc của mình, họ không chỉ xem xét việc hiểu được bề mặt của câu chữ mà còn xét đến những vấn đề được đề cập trong cuốn sách, họ đọc sách theo cách đang đối thoại với tác giả để tìm ra sau những câu chữ kia tác giả đang ngụ ý gì, cuốn sách có ý nghĩa gì…

Tiếp đến, chúng ta sẽ xét qua các cấp độ đọc sách. Thứ nhất là đọc sơ cấp, cấp độ này thường ở mức độ học sinh tiểu học hoặc những người đang học một ngoại ngữ khác, phần lớn công việc ở cấp độ đọc này là hiểu rõ nghĩa của câu và từ được dùng đến. Cấp độ thứ hai là đọc kiểm soát, công việc chính ở cấp độ này là cố gắng hiểu càng nhiều trong một khoảng thời gian nhất định ( thường là ngắn), trong cấp độ này chúng ta cần nắm khái quát vấn đề cuốn sách giải quyết, kết cấu của nó, liệu sách có chứa những gì mình cần, có nên đào sâu vào sách hay không. Khi đã tìm được cuốn sách cần thiết nhờ việc đọc kiểm soát, chúng ta sẽ bước vào cấp độ đọc thứ ba, đọc phân tích. Trong cấp độ này chúng ta tập trung nghiền ngẫm kỷ lưỡng về toàn bộ cuốn sách, chúng phải được “nhai và tiêu hóa” kĩ càng đến khi nào cuốn sách trở thành của riêng mình. Vì vậy đây là hình thức đọc tốt và hoàn chỉnh nhất có thể đạt được khi đọc một cuốn sách với thời gian không xác định. Cuối cùng là cấp độ thứ tư cũng là cấp độ đọc cao nhất được cuốn sách đề cập, đó là đọc đồng chủ đề. Trong cấp độ đọc này độc giả sẽ đọc nhiều cuốn sách về cũng một chủ đề, tìm hiểu xem mối liên quan giữa các cuốn sách với nhau và giữa các cuốn sách với chủ đề chúng đề cập. Thông qua đó độc giả có thể xây dựng một lập luận để phân tích một chủ đề mà có thể không nằm trong bất cứ cuốn sách nào họ đã đọc. Đây là hình như đọc đòi hỏi nhiều nỗ lực nhất, nhưng cũng là hình thức đọc tích cực nhất được đề cập.

Chương cuối cùng của phần một nói về các yếu tố để trở thành một độc giả yêu cầu cao. Trước hết chúng ta cần trở thành một độc giả tích cực, độc giả tích cực cần phải thường xuyên đặt ra những câu hỏi và tự mình tìm cách trả lời. Tiếp theo ta cần tạo một thói quen thường xuyên đọc sách, thói quen này cũng cần được dựa trên một số quy tắc cơ bản. Tác giả cũng khuyến khích việc đánh giá hay ghi chú vào sách để lưu ý hay thể hiện những ý kiến riêng của mình.

Phần 2: Cấp độ đọc thứ ba – Đọc phân tích

6.    Phân loại một cuốn sách

7.    “Chụp X-quang” một cuốn sách

8.    Thống nhất các thuật ngữ với tác giả

9.    Xác định thông điệp của tác giả

10.  Đưa ra những lời phê bình hợp lý

11.  Đồng ý hay bất đồng với tác giả

12.  Những phương tiện trợ giúp việc đọc

Phần hai này sách giới thiệu chi tiết về cấp độ đọc phân tích. Cấp độ đọc này gồm ba giai đoạn, giai đoạn đầu tiên chúng ta sẽ tìm hiểu kỹ xem cuốn sách nói về vấn đề gì. Ở giai đoạn này, bước đầu tiên chúng ta phải xác định được thể loại của cuốn sách đó càng sớm càng tốt, tốt nhất là trước cả khi đọc cuốn sách. Sau khi phân loại xong chúng ta cần trình bày tính thống nhất của cuốn sách tiếp đó sắp xếp những phần chính theo một thứ tự thống nhất và hoàn chỉnh. Cuối cùng dựa vào những công việc trên ta mới tìm hiểu rõ những vấn đề mà tác giả nêu ra.

Sau khi tìm hiểu vấn đề sách đề cập, chúng ta sẽ tập trung đi sâu hơn vào sách bằng cách tìm hiểu điều gì quan trọng đang được tác giả đi vào chi tiết, đây cũng chính là giai đoạn hai trong cấp độ đọc phân tích. Để đi sâu vào chi tiết việc đầu tiên mà độc giả cần làm là thống nhất ngữ nghĩa với tác giả, sau khi đã chắc chắn rằng cách hiểu các thuật ngữ giữa độc giả và tác giả là giống nhau chúng ta sẽ bắt đầu đánh dấu những câu quan trọng trong sách nhằm tìm ra các nhận định ẩn chứa trong nó. Từ các câu quan trong ta sẽ khái quát lên các lập luận cơ bản của sách cuối cùng là tìm ra hướng giải quyết của tác giả dựa vào các lập luận đó. Tác giả có giải quyết thành công vấn đề nào được đặt ra? Trong quá trình đó, tác giả có nêu ra vấn đề nào mới không?…

Cuối cùng, khi đã làm rõ được vấn đề cũng như hướng giải quyết của tác giả ta sẽ đi vào giai đoạn ba chính là phê bình cuốn sách. Nhưng lưu ý, ta chỉ phê bình dựa trên bình diện truyền đạt tri thức chứ không dựa trên cách trình bày hay văn phong của tác giả. Điều cần thiệt trước khi phê bình điều là chúng ta phải hiểu rõ được tác giả muốn nói gì đã, nếu ta tự nhận thấy chưa hiểu hết thì ta nên đọc lại một lần cuốn sách. Việc phê bình thường được hiểu về nghĩa xấu là chê bai, nhưng thật ra phê bình có nghĩa là chỉ ra cả mặt tốt và mặt xấu của tác phẩm những gì bạn đồng tình và bất đồng với tác phẩm. Tuy nhiên dù có đồng tình hay bất đồng chúng ta cũng nên đưa ra những lời giải thích rõ ràng, tránh việc xen lẫn tình cảm cũng như cần tôn trọng sự khác nhau giữa kiến thức và quan điểm cá nhân của mỗi người.

Chương cuối cùng của phần hai đề cập đến một số phương tiện hỗ trợ khi đọc phân tích. Muốn hiểu rõ một cuốn sách chúng ta cần đọc thêm những cuốn khác liên quan đến nhau và đọc theo một trình tự. Tuy nhiên, khi đọc phân tích, ta nên NỔ LỰC HẾT SỨC để hiểu cuốn sách trước tìm sự hỗ trợ từ bên ngoài. Ngoài ra có một đều cần lưu ý nữa là không nên lạm dụng những lời bình hay tóm tắt. Hãy đọc một cuốn sách và cố gắng hiểu sâu sắc nó trước khi bạn đọc một lời bình nào, bởi phụ thuộc vào lời bình để hiểu cuốn sách thì bạn là một đọc giả tồi.

Phần 3: Tiếp cận những chủ đề sách khác nhau

13.  Cách đọc sách thực hành

14.  Cách đọc tác phẩm văn học giả tưởng

15.  Những gợi ý khi đọc truyện, kịch và thơ

16.  Cách đọc sách lịch sử

17.  Cách đọc sách khoa học và sách toán

18.  Cách đọc sách triết học

19.  Cách đọc sách khoa học xã hội

Phần ba trình bày một số lưu ý khi đọc các loại sách cụ thể, do mỗi người có một xu hướng quan tâm khác nhau về các thể loại sách nên người viết chỉ xin trình bày về nhưng loại sách mà người viết thường hay đọc, những loại sách còn lại mong các bạn tự tìm hiểu cho hợp với sở thích của mình.

Đầu tiên là sách thực hành, lưu ý đầu tiên khi đọc loại sách này là sách thực hành không thể giải quyết vấn đề thực tiễn mà nó nói đến. Nhiệm vụ của nó chỉ là gợi ý. Còn chúng ta mới chính là những người hành động để tháo gỡ vấn đề trong thực tiễn. Vì vậy khi đọc sách thực hành chúng ta cần lưu ý trả lời hai câu hỏi: Vấn đề thực tiễn tác giả muốn giải quyết ở đây là gì? Và gợi ý của tác giả về những phương tiện để giải quyết vấn đề đó? Chúng ta có đồng ý với các phương pháp của tác giả không? Nếu đồng ý thì chúng ta sẽ bước vào phần quan trọng nhất trong việc đọc sách thực hành , chính là thực hành các phương pháp được nêu ra trong sách.

Thứ hai về sách khoa học và sách toán, do tính chính xác và đơn nghĩa của khoa học, nên chúng ta cần phải hiểu đúng và thông thuộc các phép tính cũng như kí hiệu của nó trước khi đọc các sách này. Ngoài ra các phần trong một cuốn sách khoa học thường liên kết chặt chẻ với nhau, phần trước làm tiền đề phát triển cho phần sau, đối với những sách như thế bạn phải đọc từ đầu tới cuối để có hiểu chính xác những điều được nêu ra, nên cầm một chiếc bút để viết ra những điều cần ghi nhớ.

Loại cuối cùng là sách triết học, triết học là bộ môn nghiên cứu những vấn đề chung nhất của về con người và thế giới nên những câu hỏi của triết học thường rất dễ hiểu nhưng để trả lời chúng một cách thấu đáo thì vô cũng khó khăn. Ngoài ra khi đọc tác phẩm triết học, chúng ta cần phân biệt câu hỏi triết học với các loại câu hỏi khác, câu hỏi triết học chỉ trả lời được bằng suy nghĩ ngoài ra không có cách nào khác (?). Một lưu ý nữa là các nguyên tắc chủ đạo trong sách triết học thường được hiểu ngầm (?), nên chúng ta cần phải vận dụng suy nghĩ rất nhiều trong quá trình đọc sách, và suy nghĩ cũng chính là phương pháp duy nhất để đối mặt với một vấn đề triết học.

Phần 4: Mục đích cao nhất của việc đọc sách

20.  Cấp độ đọc thứ tư – Đọc đồng chủ đề

21.  Đọc sách và sự phát triển trí tuệ

Phần cuối cùng của sách bàn về mục đích cao nhất của việc đọc sách đó chính là sự phát triển tư duy và trí tuệ của người đọc. Trong phần này chúng ta được tìm hiểu về cấp độ đọc sách thứ tư là đọc sách đồng chủ đề, cấp độ này thật sự người viết vẫn chưa với tới nên xin phép không bàn nhiều ở đây. Tiếp nữa tác giả nhấn mạnh tới lợi ích của việc đọc sách đến sự phát triển trí tuệ. Việc luôn luôn thử sức với những độ khó cao hơn sẽ giúp khai thác tư duy và nâng cao kĩ năng đọc của bạn. Những cuốn sách hay cũng giúp đỡ quan trọng trong việc xây dựng nhận thức của chúng ta về thế giới cũng như bản thần mình.

Ý kiến cá nhân:

Cá nhân người viết đôi khi vẫn cảm thấy có vài điểm bất đồng với cuốn sách, nhưng phần lớn đều là những điểm nhỏ không quan trọng. Nên theo ý riêng của mình, người viết cho rằng cuốn sách “Đọc sách như thế nào” thật sự là một cuốn sách đáng đọc đối với những người còn thấy khiếm khuyết và muốn nâng cao khả năng đọc sách, sách chỉ ra một quá trình đọc sách khoa học và có hệ thống, đặt ra những câu hỏi thông minh mà mỗi người có thể thực hành. Từ tìm hiểu về vấn đề cuốn sách đề cập đến hướng giải quyết vấn đề của tác giả như thế nào, đến việc nhấn mạnh rằng độc giả phải đọc sách như đối thoại với tác giả, tức độc giả cần phải chỉ ra chính kiến của mình về vấn đề đang bàn tới, đồng ý hay không đồng ý với tác giả, nếu đồng ý thì ở những điểm nào. Sách còn đi sâu hơn vào việc nghiên cứu, khai thác một chủ đề thông qua việc đọc nhiều chủ đề liên quan đến nó. Tuy nhiên người viết cũng xin lưu ý cho người đọc rằng, cuốn sách “Đọc sách như thế nào” là một cuốn sách thực hành vì vậy nếu bạn thấy những điều nêu lên trong sách là hợp lý thì xin hãy thử thực hành theo sách xem sao, đó cũng chính là bước quan trọng nhất trong việc đọc một cuốn sách thực hành mà sách đã nêu ra. Mong sách giúp bạn ít nhiều.